تنبک یا تمبک یکی از سازهای کوبهای است که رد پای آن را در تمدن ایرانی میتوان پیدا کرد. این طبل جام شکل در سبک موسیقی سنتی محبوبیت زیادی دارد و برای نواختن آن میتوان تکنیکهای فراوانی را بکار برد. برای آشنایی با ساز تنبک بهتر است تا پایان این مقاله از آموزشگاه موسیقی شمیم با ما همراه باشید.
تاریخچه ساز تنبک یا تمبک
تنبک یا ضرب یکی از قدیمیترین سازهای ایرانی است که مستندات تاریخی زیادی وجود دارد که حضور این ساز را در دوران تمدن ایلامی و ساسانیان تأیید مینماید. کتاب موسیقی بینالنهرین و هزار سال وزن در موسیقی ایران، نمونهای از اسنادی است که اشاره به وجود تنبک یا تمبک در آن عصر دارد. البته نخستین قطعه موسیقی که در آن از ضرب استفاده شده است به دوران قاجاریه برمیگردد.
Tambourine به شکل امروزی سازی نسبتاً نوظهور است که نسبت به سایر سازهای کوبهای جلوه صوتی توسعهیافتهتری دارد. در حال حاضر نواختن این ساز کوبهای بهصورت تکنوازی نیز رواج یافته است.
معرفی انواع تنبک
تنبک سازی است که از آن در گروههای موسیقی برای همنوازی استفاده میشود البته در چند دهه اخیر نوازندگان از آن بهعنوان یک ساز تکنواز نیز استفاده کرده اند. ازاین رو تنبکها به دودسته کلی تقسیم میشوند تنبکهای مخصوص تکنواز و تنبکهای مناسب همنوازی. این ساز انواع مختلفی دارد که عبارتاند از:
تنبک یکتکه: این نوع ساز از یک چوب یکتکه ساخته میشود و تهیه آن بسیار سخت و زمانبر است. به همین دلیل در حال حاضر این نوع تنبک کمتر در بازار دیده میشود.
تنبک چندتکه: این نوع تنبک از چندتکه چوب جداگانه ساخته شده و سپس این تکهها به یکدیگر متصل شدهاند و در انتهای کار، پوست بر روی آنها کشیده میشود. این قیمت از لحاظ ساخت آسانتر از تنبک یکتکه است و قیمت مناسبتری دارد.
تنبک فایبری: در ادامه مقاله آشنایی با ساز تنبک بد نیست با نمونه بیکیفیت تنبک نیز آشنا شوید. جنس این نوع تنبک از فایبرگلاس یا پلاستیک است و صدای زیبا و دل نشینی تولید نمیکند. به همین دلیل مخاطبان زیادی ندارد و اکثر اساتید موسیقی آن را قبول ندارند.
تنبک ترکهای: گروهی از تنبکها که از تعداد زیادی تکه و ترکههای چوبی ساخته میشوند با نام ترکهای معروف هستند. این نوع از سازهای کوبهای وزن کمی دارند و حملکردن و نواختن آنها بسیار راحت است.

انواع ساز تنبک
بررسی ساختار تنبک
مواد تشکیلدهنده این ساز کوبهای بهمرورزمان تغییر کرده است در حال حاضر جنس اکثر تنبک ها از چوب هایی مانند گردو، توت، افرا، زبانگنجشک هستند. دراین بین چوب درخت گردو به دلیل استحکام و مقاومت بالا بهترین متریال برای ساخت تنبک میباشد. قسمتهای مختلف این ساز عبارتاند از:
- بدنه یا تنه: بزرگترین بخش ساز بدنه است که از جنس چوب و بهصورت شیاردار طراحی میشود. این بخش از تنبک معمولاً قطری بین 18 الی 23 سانتی متر دارد.
- دهانه بزرگ: این بخش از ساز با پوست پوشانده میشود و قطر داخلی آن 25 سانتی متر و قطر خارجی آن در حدود 30 سانتی متر است.
- پوست: دهانه بزرگ تنبک معمولاً با پوست بز پوشانده میشود. پوست استفاده شده در تنبکهای بزرگ ضخیمتر از سایز کوچک آن است.
- نفیر یا گلو: نفیر در تنبک ساختاری استوانهای دارد و بخش درونی آن مخروطی شکل است.
- دهانه کوچک: ابعاد این دهانه در حدود 18 تا 22 سانتی متر است و فاصله بین دو دهانه ساز معمولاً 25 سانتی متر میباشد.
آشنایی با ساز تنبک و نحوه نواختن آن
برای نواختن تنبک هنرجو باید سه بخش پوسته، تنه و دهانه بزرگ را بشناسد، زیرا تکنیکها و ضربهها روی این قسمتها پیاده میشوند. پوسته خود از سه بخش مرکزی (تم)، کناره (بک) و میانه تشکیل شده و بیشتر تکنیکها در این قسمت اجرا میشوند. در ادامه آشنایی با ساز تنبک به بررسی برخی از روش های اجرای این ساز می پردازیم.
برای نواختن تنبک احتیاج به انگشتان هر دودست دارید. علامت “^” نشانگر استفاده از انگشتان دست راست و علامت ” ˅ ” بیانگر کار با انگشتان دست چپ است. بهطورکلی نتخوانی در تنبک از چهار بخش اصلی تشکیل شده است که عبارت است از:
- علامتها: برای نواختن حرفهای این ساز، نوازنده باید با 250 علامت آشنا شود و نحوه حرکت آنها را بداند.
- کشش: زمان به طول انجامیدن اجرای یک نت را کشش میگویند.
- سکوت: سکوت در سازهای کوبهای اهمیت زیادی دارد و دارای زمانهای متفاوتی است.
- سبک سه خط: در این روش هر خط نتهای مربوط به قسمتهای مختلف پوسته را مشخص میکنند. مثلاً نتهای روی خط اول باید روی بخش مرکزی اجرا شوند و…
- سبک تک خط: در این روش علامت و ریتمها محل اجرای نتها، نحوه نواختن و نوع حرکت دست را مشخص میکنند.
حرف آخر
در کلاسهای تنبک آموزشگاه موسیقی شمیم هنروران با نحوه نواختن این ساز کوبهای و تمام اصول نتخوانی آشنا میشوند. علامتها و ریتمها را به طور کامل میآموزند و برای اجرا در گروههای هم نوایی آموزش میبینند.