چنگ یا هارپ (Harp) یکی از قدیمی‌ترین سازهای زهی – زخمه‌ای شناخته شده در جهان است. چنگ سازی است به شکل مثلث که سیم‌های آن به صورت عمودی بر صفحه صدا قرار گرفته‌اند. این ساز را می‌توان تنها با دست یا نوع پدال دار آن را همزمان با دست و پا نواخت. در ادامه این مقاله از آموزشگاه موسیقی شمیم ضمن آشنایی با ساز چنگ شما را با روش‌های استفاده از آن آشنا خواهیم کرد.

آشنایی با ساز چنگ و تاریخچه آن

اولین شواهد یافت شده از ساز چنگ مربوط به کشور سومر در حدود 3500 سال پیش است. تصاویری از این ساز مربوط به کشور مصر و بین النهرین از حدود 3000 سال قبل از میلاد باقی مانده است. در آن زمان بسیاری از نوازندگان در حالت عمودی و با استفاده از انگشتان هر دو دست این ساز را می‌نواختند. چنگ افقی در اواخر سال 800 میلادی در هند به تصویر کشیده شده است.

به‌طورکلی تاریخچه ساز چنگ به دوران باستان بازمی‌گردد. نقاشی‌ها و سنگ‌نگاره‌های این دوره نشان‌دهنده استفاده از این ساز در جشن‌ها و مراسم مذهبی می‌باشد. چنگ‌ها در تمدن بین‌النهرین و مصر با اشکال و اندازه‌های مختلف و بدون ستون ساخته می‌شدند. در یونان و روم باستان، چنگ را با نام کیثارا می‌شناختند. این ساز از چوب ساخته می‌شد و در مراسم شعرخوانی، تئاتر، مذهبی و… مورد استفاده قرار می‌گرفت. دراین ‌بین چنگ‌های یونانی و رومی نسبت به نمونه‌های قبلی پیچیدگی بیشتری داشتند و با تزیینات هنری آراسته می‌شدند.

هارپ در قرون وسطی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد و استفاده از آن در دربار سلطنتی و کلیساها رایج گشت. در این عصر به‌تدریج چنگ، شکل مثلثی پیدا کرد و بر تعداد سیمهای آن افزوده شد. هنگامی که چنگ پدالی در دوران رنسانس به وجود آمد، نوازندگان توانستند تن‌های رشته‌ها را با سرعت زیادی تغییر دهند و به همین دلیل آثار مهمی در این دوران نوشته شد. در قرن 19 و 20، Harp  با کمک سازندگان معروفی چون  Lyon & Healy و Erard به تکامل رسید. در ادامه مقاله آشنایی با ساز چنگ، انواع مختلف آن را بررسی خواهیم کرد.

سیم های چنگ

انواع ساز چنگ و کاربردهای آن

معمولاً ساز چنگ از یک چارچوب مثلثی تشکیل می‌شود که دارای زه‌ها یا رشته‌های مختلفی است. تعداد رشته‌های استفاده شده در این چنگ می‌تواند بین 22 تا 47 عدد باشد. جنس این زه‌ها از نایلون، فلز یا روده حیوانات است. از این رو ساز چنگ دارای انواع مختلفی است که عبارتند از:

چنگ سنتی: این نوع چنگ در کشورها و فرهنگ‌های متنوعی همچون آفریقا، ایرلند و چین مورد استفاده قرار می‌گیرند و شامل انواع مختلفی هستند. هر کدام از این سازها ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی دارند.

چنگ پدالی یا کنسرت: این نوع چنگ که در ارکستر سمفونیک به کار برده می‌شود، دارای پدالی است که نوازنده توسط آن می‌تواند تن‌های مختلف را به‌سرعت تغییر دهد.

چنگ لوزی: این نوع ساز از اهرم‌های خاصی تشکیل شده است که نوازنده به‌وسیله آن می‌تواند تن رشته‌ها را تغییر دهد. از چنگ لوزی در موسیقی فولکلوریک و سنتی استفاده می‌شود.

به‌طورکلی ساز چنگ به دلیل صدای دلنشین و ملایمی که دارد، به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین سازها در موسیقی فولکلوریک، کلاسیک و حتی مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. گر چه این ساز انواع مختلفی از لحاظ اندازه و وزن دارد؛ اما همگی آنها از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:

• گردن
• صفحه یا جعبه صدا
• تارها یا زه‌ها

ویژگی‌های سیم‌های چنگ

سیم‌های چنگ اغلب از روده گوسفند و یا فولاد تهیه می‌شوند. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌هایی که منجر به تولید تن صداهای متفاوت در این ساز می‌شود جنس سیم چنگ است. سیم‌ها که به‌موازات ستون ساز قرار می‌گیرند هر کدام یک‌صدای موسیقایی تولید می‌کنند. در ادامه آشنایی با ساز چنگ بهتر است بدانید که هر هفت سیم پی‌درپی آن دارای رنگ‌های متفاوتی هستند و نت‌های «دو بمل»، «ر بمل»، «می بمل»، «فا بمل»، «سل بمل»، «لا بمل»، «سی بمل» را ایجاد می‌کنند. در هفت سیم بعدی همین رنگ‌ها و نت‌ها عیناً تکرار می‌شوند. سیم‌ها به فواصل دیاتونیک کوک می‌شوند.

سخن آخر

چنگ سازی قدیمی است که تأثیر عمیقی در موسیقی و فرهنگ‌های مختلف جهان دارد. این ساز با صدای ملایم و دلنشین خود همچنان جایگاه خود را در موسیقی معاصر حفظ نموده است. سازندگان چنگ همچنان به نوآوری و بهبود تکنولوژی ساخت این ساز ادامه می‌دهند و نوازندگان جدید از این در آثار خود استفاده می‌کنند.