معرفی انواع سازهای کوبه‌ای ایرانی

سازهای کوبه‌ای که با نام پرکاشن مشهور هستند، با ضربه‌زدن با دست، چوب و تکان‌دادن  تولید صدا می‌کنند. این ادوات موسیقی جزو سازهای اصیل ایرانی محسوب می‌شوند و تاریخچه آنها به هزاران سال پیش می‌رسد. در این مطلب از آموزشگاه موسیقی شمیم قصد داریم شما را با انواع سازهای کوبه‌ای ایرانی آشنا کنیم.

ساختار سازهای کوبه‌ای چگونه است؟

ساز کوبه‌ای دومین ساز مهم در جهان است. مشخصه اصلی سازهای کوبه‌ای پوسته‌ای است که بر روی آنها کشیده می‌شود و نوازنده بر اثر ضربه‌زدن، کشیدن و تکان‌دادن آن ارتعاش ایجاد کرده و صدا تولید می‌کند. امروزه برای نواختن این سازها تکنیک‌های متعددی به‌غیراز ضربه‌زدن وجود دارد. نوازندگان این سازها باید درک کاملی از ریتم‌های موسیقی داشته باشند.مهم‌ترین وظیفه سازهای کوبه ای در اجراهای گروهی برای نگه داشتن ریتم قطعه و تأکید بر روی سرضرب‌ها می‌باشد.

انواع سازهای کوبه‌ای ایرانی

سازهای کوبه‌ای جزو قدیمی‌ترین ادوات موسیقی در ایران هستند که برای تولید ملودی‌های خاص برای آهنگ‌های محلی در نواحی مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سازها در ایام قدیم در کنار سازهای بادی و برنجی بکار برده می‌شدند. از معروف‌ترین سازهای کوبه‌ای ایرانی می‌توان به دف، دهل، دایره تمبک، نقاره، دمام  و دکر (دهان) اشاره نمود.

سازهای کوبه ای ابرانی

تنبک یا تمبک

تنبک یا ضرب یکی دیگر از ساز کوبه‌ای ایرانی است. این ساز از اجزای مختلفی چون تنه، دهانه بزرگ، دهانه کوچک، پوست و نفیر تشکیل شده و بر روی دهانه بزرگ آن پوست ضخیم بز، میش یا شتر کشیده می‌شود. جنس تنبک معمولا از چوب درخت افرا، گردو، توت و زبان‌گنجشک می‌باشد. این ساز ابعاد متفاوتی دارد از تمبک‌ کوچک، در تک‌نوازی و از نوع بزرگ آن در گروه‌های ارکستر استفاده می‌شود.

دف
دف یکی از انواع سازهای کوبه‌ای ایرانی است که طرفداران زیادی دارد. این ساز دایره‌ای‌ شکل با قطر دهانه ۶۰ سانتی‌متر از ترکیب چوب، پوست و فلز ساخته می‌شود. پوست کشیده شده بر روی کمان‌های این دایره صدای یک‌طرفه ایجاد می‌کند.

ساز دف برای اجراهای تک‌نوازی و  گروه نوازی بکار برده می‌شود. برای نواختن این ساز نوازنده آن را با هر دو دست می‌گیرد و با انگشتان دستانش به پوست‌ ساز، ضربه می‌زند. جایگاه اصلی دف‌نوازی در خطه کردستان ایران است.

دایره‌زنگی (تمبورین)

دایره‌زنگی از یک کمانه چوبی، به‌صورت دایره شکل به قطر 25 سانتی و عرض 5 سانتی متری تشکیل شده است. در روی دیواره کمانه شکاف‌هایی ایجاد می‌کنند و در آنها سنج‌های کوچکی قرار می‌دهند. همچنین یک طرف دهانه دایره زنگی را با پوست آهو، بره و یا بز می‌پوشانند. وقتی انگشتان دست نوازنده با پوست و سنج‌ها برخورد می‌کند صدای ساز شنیده می‌شود. برخی از نوازندگان، این ساز را همانند دف به صورت دو دستی اجرا می‌کنند.

تمپو یا داربوکا

تمپو یا داربوکا ساز کوبه‌ای مناطق جنوبی ایران است. این ساز شباهت زیادی به جام دارد و جنس آن از فلز، چوب و یا سفال است. داربوکای چوبی قدیمی‌ترین نوع این ساز است که امروزه یافتن آن بسیار سخت می‌باشد. تمپو سفالی برای هوای گرم بسیار مناسب است؛ اما مقاومت کمی دارد. اما داربوکاهای مدرن از فلز ساخته می‌شوند و بسیار بادوام هستند.

تمپو در موسیقی کشورهای عربی و ترکی جایگاه خاصی دارد. این ساز مانند تمبک دارای صدای یک‌طرفه است. نوازنده تمپو برای ایجاد ریتمی پرقدرت و پرحجم، آن را  توسط کف هر دودست می‌نوازد.

دهل

دهل طبل بزرگ دو رویه‌ای است که در موسیقی نواحی سیستان و خراسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز که از پوست گاو یا گاومیش ساخته می‌شود توسط دو نوع مضراب یکی به نام چنگال و دیگری به نام دیرک نواخته می‌شود. نوازنده دهل را توسط بندی بر روی شانه‌های خود آویزان می‌کند. معمولاً این ساز به همراه سرنا در مراسم عروسی و مسابقات نواخته می‌شود.

سنج یا سیم بال

سنج یکی از انواع سازهای کوبه‌ای ایرانی است که ریشه در فرهنگ ساکنان خلیج‌فارس دارد. این ساز به شکل صفحات بشقابی دایره شکل و از جنس فلز ، در دو نوع کاست و شیت ساخته می‌شود.  این صفحات توسط دست نوازنده به هم برخورد می‌کنند و صدای آن شنیده می‌شود.

ساز طبل

ساز طبل به شکل دایره است و بر روی دهانه آن پوستی از چهارپایان کشیده می‌شود. این ساز در سه دسته کوچک، بزرگ و جفت سنج ساخته می‌شود و در مراسم شادی، عزا و نظامی نواخته می‌شود. طبل‌های دو سر صدای شدیدتری دارند.