سازهای بادی یا ایروفن اولین آلات موسیقی هستند که به دست بشر ساخته شدهاند. از دمیده شدن هوا در درون این ابزارها صدا تولید میشود. انواع سازهای بادی ایرانی به دودسته فلزی و چوبی تقسیمبندی میشوند. در ادامه این مقاله از آموزشگاه شمیم قصد داریم شما را ویژگیهای آنها آشنا کنیم.
ویژگیهای سازهای بادی
به سازهایی که نوازنده از طریق دمیدن هوا به داخل آنها صدا تولید میکند ساز ایروفن یا بادی گفته میشود. تاریخچه پیدایش ایروفن به عصر انسانهای نخستین برمیگردد آنها بهوسیله دمیدن در شاخ حیوانات صدا تولید میکردند. این سازها در دسته موسیقی دستگاهی و نواحی ایران کاربرد دارد.
سازهای بادی به دودسته چوبی و برنجی تقسیم میشوند البته دلیل این دستهبندی جنس این سازها نیست، بلکه به چگونگی و نحوه تولید صدا در دهنی آنها مربوط میشود. مثلاً فلوت جزو سازهای بادی چوبی است؛ اما در ساخت آن هم از فلز و هم از چوب استفاده شده است، دهانه این ساز از چوب ساخته میشود. سازهای بادی فلزی نیز دهانهای از جنس فلز دارند.
معرفی انواع سازهای بادی ایرانی
سازهای بادی در موسیقی ایرانی از جایگاه ویژهای برخوردار هستند. این ادوات از لحاظ ساختاری به دودسته سازهای مخروطی با قطرهای مختلف و سازهای استوانهای با قطرهای ثابت تقسیم میشوند. در ادامه به معرفی معروفترین سازهای بادی ایران میپردازیم.

ساز بادی نی
ساز نی
این ساز قدیمی دارای صدایی نافذ و دلپذیر است. این ساز از گیاه نی ساخته میشود و در دسته سازهای مقید قرار دارد. مقید به معنای آن است که برای تولید صدای هر نت باید انگشت گذاری شود. اندازه طول این ساز بین 30 الی 35 سانتی متر و قطر آن 1.5 تا 3 سانتی متر است. تعداد روزنههای نی از 4 تا 6 عدد متغیر است. وسعت صدای نی دو نیم اکتاو میباشد و می توان از آن در گروههای تک نوازی و همنوازی استفاده نمود.
نی از انواع سازهای بادی ایرانی است که در طول خود 6 گره و 7 بند دارد به همین دلیل به آن نی هفت بند میگویند. نوازنده در هنگام استفاده از آن باید دهانه ساز را بین دو دندان و یا لبهای خود قرار دهد و هوا را از دهانه نی وارد ساز کند. سپس با انگشت گذاری بر روی روزنههای آن صداهای مختلف را تولید نماید. این ساز دارای چهار منطقه صوتی است که به صداهای بم، اوج، غیث و ذیل تقسیم می شوند. اگر لوله آن بلندتر و ضخیمتر شود صدای آن بمتر شنیده میشود. نی قابلیت کوک شدن ندارد و در تمام فواصل موسیقی ملی ایرانی قابل اجرا است.
ساز دوزله
این ساز بیشتر در منطقه زاگرس ایران نواخته میشود. دوزله از دو لوله هم راستای به هم متصل شده ساخته میشود. یکی از لولههای صوتی آن ضخیم و چهارگوش است و دیگری باریکتر و به شکل استوانهای میباشد. روی هر یک از لولهها 6 الی 7 سوراخ وجود دارد.
جنس دوزله از استخوان عقاب یا باز است و نوازنده برای نواختن آن زبانهها را در دهان میگذارد و با پوشاندن روزنهها با دودست خود، آن را مینوازد. این ساز را در مجالس شادی با همراهی تنبک و دایره استفاده میکنند.
ساز قرنی یا قرنه
این ساز که با زبانه یکلایه نواخته میشود مختص نواحی مازندران در شمال ایران است. قرنه از سه بخش بدنه، زبانه و دهانه شیپوری تشکیل شده است. اندازه زبانه آن 5 سانتیمتر و از جنس نی است که نوازنده در آن میدمد. بدنه قرنی از جنس چوب است و دارای 5 سوراخ در عقب و جلو میباشد. دهانه شیپوری این ساز که از شاخ گاو ساخته میشود در بالابردن صدای قرنه تأثیر به سزایی دارد.
ساز نیانبان
یکی دیگر از انواع سازهای بادی ایرانی، نیانبان است. این ساز قدمتی 200 ساله دارد و مختص منطقه بوشهر میباشد. نیانبان از دسته، مشک و یک دهانی تشکیل شده است. نوازنده قبل از نواختن، آن را پر از هوا کرده و بعد با آغوش گرفتن نیانبان و قرار دادن نی در دهان، هوا را به درون ساز هدایت میکند. سپس با باز و بسته کردن سوراخهای نی، صدا تولید میشود.
ساز سرنا
این ساز دارای زبانه دولایه و لوله صوتی منفرد است در لوله صوتی شیپوری شکل سرنا، هفتسوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت و یک سوراخ در نزدیک دهانه شیپور (بغل) قرار دارد البته روی سوراخ بغلی انگشت گذاری نمیشود. سرنا در دسته سازهای مقیدی قرار دارد و با قراردادن انگشت بر روی سوراخهای آن نتهای موسیقی تولید میشوند. این ساز بادی در مراسم عروسی و شادی در بین اقوام مختلف ایرانی کردها، گیلکها، بلوچها، ترکها و فارسها نواخته میشود.
سخن آخر
در این مقاله سعی کردیم محبوبترین سازهای بادی ایران را خدمت شما معرفی کنیم. این سازها که در مناطق مختلف ایران نواخته میشوند ریشه در فرهنگ و تاریخ این سرزمین کهن دارند. با آموختن و نواختن انواع سازهای بادی میتوانیم هنر سرزمینمان را حفظ کنیم.