عود در گروه سازهای زهی مضرابی است. این ساز در موسیقی ایران قدمتی دیرینه دارد تا آنجا که به آن لقب شاه سازها داده‌اند. نام فارسی آن بربت یا بربط است و در عربی به آن عود می‌گویند. در اشعار شعرای فارسی واژه عود به کرات شنیده می‌شود. مانند این بیت از حافظ که می‌فرمایند ” دانی که چنگ و عود چه تقدیر می‌کند/ پنهان خورید باده که تعزیر می‌کنند ” در این مقاله از آموزشگاه موسیقی شمیم قصد داریم به معرفی مدل‌های مختلف ساز عود بپردازیم.

معرفی اجزای مختلف ساز عود

بربط یا عود سازی سبک است که دارای صدای بمی است از 5 جفت سیم تشکیل شده است که از راست به چپ صدای دو، سل، ر، لا، سل دارند. جنس اغلب بربت‌ها از چوب درخت توت، آبنوس و یا فوفل می‌باشد. کاسه گلابی شکل آن بزرگ و دسته آن کوتاه است. البته طی سالیان گذشته برخی از نوازندگان و سازندگان این ساز تغییراتی در آن ایجاد نموده‌اند. در ادامه به بررسی ساختار ساز عود می‌پردازیم.

کاسه طنینی

این کاسه که به شکل گلابی طراحی شده است از طول به دو قسمت مساوی تقسیم شده و از ترک‌های چوبی به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است. بدنه عود از جنس چوب‌های باکیفیت ساخته می‌شود.

• پشت کاسه طنینی دارای قوس است و از چوب‌های مقاوم ساخته می‌شود.
• کناره‌های کاسه به اتصال پشت و روی عود کمک می‌کنند.

 صفحه رویی

 این قسمت معمولاً از چوب‌های سبک‌تر مانند صنوبر یا کاج ساخته می‌شود و نقش مهمی در تولید صدا دارد. صفحه رویی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که ارتعاشات را به‌خوبی منتقل کند. بر روی صفحه رویی دو دایره کوچک و یک دایره بزرگ جهت خروج صدا تعبیه شده است.

دسته

این ساز دارای دسته‌کوتاهی در حدود 10 سانتی متر است. این بخش محل قرار گیری انگشتان نوازنده می‌باشد.

پیکاپ یا پل

پل، قسمتی است که تارها بر روی آن قرار می‌گیرند و به صفحه رویی متصل می‌شوند. این قسمت نیز تأثیر زیادی بر کیفیت صدای ساز دارد  و از تغییر شکل صفحه جلوگیری می‌کند.

خرک یا سیم‌گیر

خرک قطعه‌ای چوبی 10 سانتی متری است که در قسمت پایین کاسه قرار می‌گیرد و روی آن شیارهای کم عمقی قرار دارد تا سیم‌ها در آن جای بگیرند. در مدل‌های مختلف ساز عود، بین خرک و صفحه تکه‌ای چوب قرار می‌دهند.

سرپنجه (جعبه گوشی)

سرپنجه جعبه‌ای توخالی است که در ابتدای دسته قرار می‌گیرد و محل قرارگیری گوشی‌های ساز می‌باشد.

شیطانک

قطعه چوبی کوچک و باریکی است که بین دسته و سرپنجه قرار می‌گیرد و سیم‌ها را از درون شیارهای کم‌عمق خود عبور می‌دهد.

سیم یا وتر

بربط بین 10 الی 13 سیم دارد که دو به دو با یکدیگر هم صدا هستند. در برخی از عودها بم‌ترین وتر را به صورت تکی می‌بندند. جنس سیم‌های بربط معمولاً از نایلون، فلز و یا روده تابیده گوسفند می‌باشد.

انواع عود

معرفی مدل‌های مختلف ساز عود

برخی از سازندگان عود، با ایجاد تغییراتی در اندازه کاسه و دسته عملکرد این ساز را  بهبود بخشیده‌اند. به همین دلیل بربط ایرانی در دو نوع قنبری و نریمانی در بازار ایران موجود است. قالب عود قنبری کمی کوچک‌تر از ساز عربی است و دارای 10 سیم است؛ ولی قالب نریمان شباهت زیادی به ساز عربی دارد تنها اندازه‌اش کمی کوچک است. در ادامه به بررسی بهترین مدل‌های عود می‌پردازیم:

ساز عود زریاب ترکی مدل صفر: کاسه این ساز، از چوب راش و گردو تهیه می‌شود و صفحه رویی آن از چوب اسپروس ساخته می‌شود. جنس گوشی آن از چوب گردو است.

عود زریاب ترکی مدل ۱؛ جنس کاسه از چوب ماهون و جنس صفحه رویی چوب اسپروس است. جنس گوشی آن از رزوود صدف‌دار ساخته می‌شود.

عود مس ملکی مدل Sedr05: این ساز از کیفیت و زیبایی خوبی برخوردار است. شیطانک این ساز از استخوان ساخته شده و جنس صفحه اسپروس است.

عود زریاب مدل عراقی:  از بین مدل‌های مختلف ساز عود، برند عراقی مناسب افراد مبتدی و تازه‌کار است. ابعاد این ساز ۶۰ سانتی‌متر می‌باشد و جنس ساز از چوب راش است.

عود جلال: عود ایرانی جلال یکی از برندهای مطرح ایرانی است که کیفیت بی‌نظیری دارد. صدای گرم و دلنشین این ساز، به واسطه یک خرک متحرک، ایجاد می‌شود. عود جلالی از چوب رزوود و گردو ساخته می‌شود.